Παρθενώνας. Νότια μετόπη 1
Αριθμός αντικειμένου
Ακρ. 20707
Δημιουργός
Εργαστήριο του Φειδία
Είδος
Αρχιτεκτονικό γλυπτό
Εποχή
Κλασική εποχή
Χρονολόγηση
445-440 π.Χ.
Διαστάσεις
Ύψος: 1,345 μ.
Μήκος: 1,305 μ.
Υλικό
Μάρμαρο Πεντέλης
Θέση
Αίθουσα Παρθενώνα
Στη μετόπη 1, ένας Κένταυρος σφίγγει τον λαιμό ενός Λαπίθη και ετοιμάζεται να του καταφέρει ένα γερό χτύπημα με το κλαδί που κρατά στο δεξί χέρι. Η έκβαση ωστόσο του αγώνα δεν έχει ακόμα κριθεί αφού ο Λαπίθης, που αγωνίζεται να ξεφύγει από το θανατηφόρο αγκάλιασμα του Kενταύρου, βυθίζει το δόρυ του στην κοιλιά του αντιπάλου του. Η ουρά του Κενταύρου αρχικά ήταν ένθετη, λαξευμένη σε ξεχωριστό κομμάτι μάρμαρου, όμως μετά από επισκευή, που συντελέστηκε στην αρχαιότητα, αποδόθηκε σε χαμηλό ανάγλυφο. Ένα θραύσμα από το πίσω αριστερό σκέλος του Κενταύρου βρίσκεται στην Κρατική Αρχαιολογική Συλλογή του Μονάχου.
Κύριο θέμα των τριάντα δύο μετοπών της νότιας πλευράς του Παρθενώνα είναι η Κενταυρομαχία, η μυθική μάχη των θεσσαλών Λαπιθών με τους Κενταύρους. Οι αλογόμορφοι Κένταυροι μέθυσαν στον γάμο του βασιλιά Πειρίθου, στενού φίλου του Θησέα, και προσπάθησαν να αρπάξουν τις γυναίκες των Λαπιθών.
Σε κάθε μετόπη της νότιας πλευράς του ναού παριστάνεται μονομαχία Κενταύρου με Λαπίθη ή αρπαγή Λαπιθίδας από Κένταυρο. Εξαίρεση αποτελούν οι εννέα κεντρικές (αρ. 13-20), τα θέματα των οποίων παραμένουν δυσερμήνευτα. Παρότι ορισμένοι μελετητές τα συσχετίζουν με το μυθικό παρελθόν της Αθήνας, φαίνεται πιθανότερο να αποδίδουν επεισόδια από τον γάμο του Πειρίθου στη Θεσσαλία.
Οι νότιες μετόπες δεν καταστράφηκαν από τους χριστιανούς, όπως αυτές των άλλων πλευρών του ναού. Ο βομβαρδισμός όμως του μνημείου από τον Francesco Morosini το 1687 μετέτρεψε δεκατέσσερις από αυτές σε θραύσματα (αρ. 11, 13-25). Στις αρχές του 19ου αι. δεκαπέντε από τις δεκαοκτώ καλύτερα σωζόμενες αποσπάστηκαν από τον Thomas Bruce, λόρδο του Elgin, όταν η Ελλάδα βρισκόταν υπό οθωμανική κατοχή και κατέληξαν στο Βρετανικό Μουσείο του Λονδίνου (αρ. 2-9 και 26-32). Η μετόπη 10, η οποία είχε πέσει στο έδαφος, κατέληξε μετά από περιπέτειες στο Μουσείο του Λούβρου στο Παρίσι. Ορισμένα μικρότερα θραύσματα μετοπών είναι διασκορπισμένα σε άλλα μουσεία του εξωτερικού. Στο Μουσείο Ακρόπολης βρίσκονται οι μετόπες 1 και 12 καθώς και θραύσματα εννέα άλλων, τα οποία βρέθηκαν διάσπαρτα στην Ακρόπολη και τη γύρω περιοχή (αρ. 11, 13, 16, 17, 19-22 και 24). Η ανασυγκρότησή τους έγινε με βάση τα σχέδια που αποδίδονται στον ζωγράφο Jacques Carrey, ο οποίος επισκέφτηκε την Αθήνα το 1674, δεκατρία μόλις χρόνια πριν από τον βομβαρδισμό του Morosini.
Smith, A.H., British Museum. The Sculptures of the Parthenon, London, 1910, σελ. 21, εικ. 44, πίν. 16.1
Schrader, H., Phidias, Frankfurt am Mainz, 1924, εικ. 192
Praschniker, C., Parthenonstudien, Augsburg/Wien, 1928, σελ. 51, αρ. κατ. Süd I
Langlotz, E., Phidiasprobleme, Frankfurt am Main, 1947, σελ. 19-21, εικ. 4
Rodenwaldt, G., Köpfe von den Südmetopen des Parthenon, Phil. Hist. Klasse, 1945-6, Abhandlungen der Deutschen Akademie der Wissenschaften zu Berlin Nr. 7 (48), Berlin, 1948, σελ. 14-15, εικ. 11-13
Lippold, G., Die griechische Plastik, Handbuch der Archäologie III 1, München, 1950, εικ. 52.4
Brommer, F., «Fragmente der Parthenonmetopen», Jahrbuch des Deutschen Archäologischen Instituts 75, 1960, σελ. 45, 46, εικ. 13, αρ. κατ. 10
Brommer, F., Die Metopen des Parthenon, Mainz, 1967, σελ. 71-76, εικ. 155-163, αρ. κατ. SÜD 1
Bowie, Th., Thimme, D. (εκδ.), The Carrey Drawings of the Parthenon Sculptures, Bloomington, Indiana University Press, 1971, σελ. 45, 46, πίν. 5
Simon, E., «Versuch einer Deutung der Südmetopen des Parthenon», Jahrbuch des Deutschen Archäologischen Instituts 90, 1975, σελ. 101-106, εικ. 1
Himmelmann, N., «Die Zeitliche Stellung der Südmetopen am Parthenon», στο Μ. Προύνη-Θιλίπ, Α.Γ. Καλογεροπούλου (επιμ.), ΣΤΗΛΗ, Τόμος εις μνήμην Νικολάου Κοντολέοντος, Αθήνα, 1980, σελ. 166
Ridgway, B.S., Fifth Century Styles in Greek Sculpture, Princeton, 1981, σελ. 21, 26, εικ. 1
Fehr, B., «Die gute und die schlechte Ehefrau. Alkestis und Fhaidra auf den Sudmetopen des Parthenon», Hephaistos 4, 1982, σελ. 37
Wesenberg, B., «Parthenongebälk und Südmetopen», Jahrbuch des Deutschen Archäologischen Instituts 98, 1983, σελ. 57-86
Boardman, J., Greek Sculpture. Τhe Classical Period. A Handbook, London, 1985, σελ. 103-104, εικ. 90-91
Berger, Ε., Der Parthenon in Basel. Dokumentation zu den Metopen, Mainz, 1986, σελ. 82, εικ. 74-75, αρ. κατ. SÜD 1
Mantis, A., «Contribution à la reconstitution de la 11e métope Sud du Parthénon», Bulletin de Correspondance Hellénique 111, 1987, σελ. 137
Schwab, K., The Parthenon metopes and Greek vase painting: a study of comparison and influences, UMI (διδακτορική διατριβή), 1988, σελ. 88-91, εικ. 61, 131.1
Castriota, D., Myth, Ethos and Actuality. Official Art in fifth century BC Athens, Madison, 1992, σελ. 152-165, εικ. 15
Holtzmann, B., Pasquier, Al., Histoire de l'art antique: l' art grec, Manuels de l' Ecole du Louvre III, Paris, 1998, σελ. 179-180
Blundell, S., «Marriage and the maiden: narratives on the Parthenon», στο S. Blundell, M. Williamson (επιμ.), The sacred and the feminine in ancient Greece, London-New York, 1998, σελ. 55, 57-58
Rolley, Cl., La Sculpture Grecque. La periode classique, 2, Paris, 1999, σελ. 73, 86-89, ιδίως 87, εικ. 61
Holtzmann, B., L’ Acropole d’Athènes. Monuments, cultes et histoire du sanctuaire d’Athèna Polias, Paris, 2003, σελ. 124-126, εικ. 101
Χωρέμη-Σπετσιέρη, Α., Τα Γλυπτά του Παρθενώνα. Ακρόπολη-Βρετανικό Μουσείο-Λούβρο, Aθήνα, 2004, σελ. 48-49, εικ. 23
Schwab, K., «Celebrations of Victory: the Metopes of the Parthenon», στο J. Neils (επιμ.), The Parthenon: From Antquity to the Present, Cambridge, 2005, σελ. 161, 166-167, 173-178, εικ. 52
Barringer, J. M., Art, Myth, and Ritual in Classical Greece, Cambridge, 2008, σελ. 74-80, εικ. 55
Patay-Horváth, A., Metallanstückungen an griechischen Marmorskulpturen in archaischer und klassischer Zeit, Tübinger Archäologische Forschungen 4, 2008, σελ. 85, αρ. κατ. 49
Davison, C.C., Lundgreen, B., Waywell, G.B., Pheidias. The Sculptures and Ancient Sources, Bulletin of the Institute of Classical Studies Supplement 105, London, 2009, σελ. 577
Ellinghaus, C., Die Parthenonskulpturen. Der Bauschmuck eines öffentlichen Monumentes der demokratischen Gesellschaft Athens zur zeit des Perikles -Techniken in den bildenden Kunst zur Tradierung von Aussagen, Hamburg, 2011, σελ. 51, 63, 66, αρ. κατ. 48
Παντερμαλής, Δ., Ελευθεράτου, Σ., Βλασσοπούλου, Χ., Μουσείο Ακρόπολης. Οδηγός, Αθήνα, 2016, σελ. 208-209, εικ. 249
Hurwit, J.M., «Helios Rising: the Sun, the Moon, and the Sea in the Sculptures of the Parthenon», American Journal of Archaeology 121, 2017, σελ. 546
Meyer, M., Athena, Göttin von Athen Kult und Mythos auf der Akropolis bis in klassische Zeit, Wien, 2017, σελ. 107-108, εικ. 146
Michaelis, Α., Der Parthenon, Leipzig, 1870 und 1871, σελ. 36:30, 127-131, πίν. ΙΙΙ
