Παρθενώνας. Νότια μετόπη 16
Αριθμός αντικειμένου
Ακρ. 929
Δημιουργός
Εργαστήριο του Φειδία
Είδος
Αρχιτεκτονικό γλυπτό
Εποχή
Κλασική εποχή
Χρονολόγηση
445-440 π.Χ.
Διαστάσεις
Μορφή δεξιά: κεφάλι 0,205 x 0,15 x 0,165 μ. και τμήμα σώματος 0,385 x 0,25 x 0,16 μ.
Μορφή αριστερά: 0,28 x 0,305 x 0,23 μ. και 0,10 x 0,135 x 0,11 μ.
Υλικό
Μάρμαρο Πεντέλης
Θέση
Αίθουσα Παρθενώνα
Θραύσματα της πολύ κατεστραμμένης μετόπης 16, το θέμα της οποίας είναι γνωστό από το σχέδιο που αποδίδεται στον Jacques Carrey. Ένας ώριμος άνδρας καταβάλλει νέο που πέφτει στο έδαφος με την οδύνη αποτυπωμένη στο πρόσωπό του. Το αυθεντικό κεφάλι με τον κορμό του νέου βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο του Λονδίνου και στο Μουσείο της Ακρόπολης έχουν τοποθετηθεί τα γύψινα αντίγραφά τους. Το κεφάλι του ώριμου άνδρα (MV 1013) επιστράφηκε από τα Μουσεία του Βατικανού στη Ρώμη και τοποθετήθηκε οριστικά στη θέση του τον Μάρτιο του 2023.
Κύριο θέμα των τριάντα δύο μετοπών της νότιας πλευράς του Παρθενώνα είναι η Κενταυρομαχία, η μυθική μάχη των θεσσαλών Λαπιθών με τους Κενταύρους. Οι αλογόμορφοι Κένταυροι μέθυσαν στον γάμο του βασιλιά Πειρίθου, στενού φίλου του Θησέα, και προσπάθησαν να αρπάξουν τις γυναίκες των Λαπιθών.
Σε κάθε μετόπη της νότιας πλευράς του ναού παριστάνεται μονομαχία Κενταύρου με Λαπίθη ή αρπαγή Λαπιθίδας από Κένταυρο. Εξαίρεση αποτελούν οι εννέα κεντρικές (αρ. 13-20), τα θέματα των οποίων παραμένουν δυσερμήνευτα. Παρότι ορισμένοι μελετητές τα συσχετίζουν με το μυθικό παρελθόν της Αθήνας, φαίνεται πιθανότερο να αποδίδουν επεισόδια από τον γάμο του Πειρίθου στη Θεσσαλία.
Οι νότιες μετόπες δεν καταστράφηκαν από τους χριστιανούς, όπως αυτές των άλλων πλευρών του ναού. Ο βομβαρδισμός όμως του μνημείου από τον Francesco Morosini το 1687 μετέτρεψε δεκατέσσερις από αυτές σε θραύσματα (αρ. 11, 13-25). Στις αρχές του 19ου αι. δεκαπέντε από τις δεκαοκτώ καλύτερα σωζόμενες αποσπάστηκαν από τον Thomas Bruce, λόρδο του Elgin, όταν η Ελλάδα βρισκόταν υπό οθωμανική κατοχή και κατέληξαν στο Βρετανικό Μουσείο του Λονδίνου (αρ. 2-9 και 26-32). Η μετόπη 10, η οποία είχε πέσει στο έδαφος, κατέληξε μετά από περιπέτειες στο Μουσείο του Λούβρου στο Παρίσι. Ορισμένα μικρότερα θραύσματα μετοπών είναι διασκορπισμένα σε άλλα μουσεία του εξωτερικού. Στο Μουσείο Ακρόπολης βρίσκονται οι μετόπες 1 και 12 καθώς και θραύσματα εννέα άλλων, τα οποία βρέθηκαν διάσπαρτα στην Ακρόπολη και τη γύρω περιοχή (αρ. 11, 13, 16, 17, 19-22 και 24). Η ανασυγκρότησή τους έγινε με βάση τα σχέδια που αποδίδονται στον ζωγράφο Jacques Carrey, ο οποίος επισκέφτηκε την Αθήνα το 1674, δεκατρία μόλις χρόνια πριν από τον βομβαρδισμό του Morosini.
Michaelis, Α., Der Parthenon, Leipzig, 1870 und 1871, σελ. 36:30, 127-131, 134, πίν. ΙΙΙ
Pernice, E., «Über die mittleren Metopen der Südseite des Parthenon», Mitteilungen des Deutschen Archäologischen Instituts. Athenische Abteilung 10, 1895, σελ. 94, 98-107, εικ. 3
Murray, A.S., The Scultpures of the Parthenon, London, 1903, εικ. 4.3
Smith, A.H., British Museum. The Sculptures of the Parthenon, London, 1910, σελ. 32, εικ. 54
Casson, S., Brooke, D., Catalogue of the Acropolis Museum. Sculpture and Architectural Fragments, with a section upon the Terracottas, II, Cambridge, 1921, σελ. 57, αρ. κατ. 929
Praschniker, C., Parthenonstudien, Augsburg/Wien, 1928, σελ. 55-58, εικ. 30
Kaschnitz-Weinberg, G., Sculture del Magazzino del Museo Vaticano, Monumenti Vaticani di Archeologia e d’Arte IV, Citta del Vaticano, 1937, σελ. 179, εικ. πίν. LXXIII, αρ. κατ. 398
Langlotz, E., Phidiasprobleme, Frankfurt am Main, 1947, σελ. 19
Becatti, G., Problemi fidiaci, Milano/Firenze, 1951, σελ. 29
Brommer, F., Die Metopen des Parthenon, Mainz, 1967, σελ. 100-102, εικ. 202-205, αρ. κατ. SÜD 16
Bowie, Th., Thimme, D. (εκδ.), The Carrey Drawings of the Parthenon Sculptures, Bloomington, Indiana University Press, 1971, σελ. 45, 49, πίν. 8
Simon, E., «Versuch einer Deutung der Südmetopen des Parthenon», Jahrbuch des Deutschen Archäologischen Instituts 90, 1975, σελ. 117-120
Dörig, J., «Traces des Thraces sur le Parthénon», Museum Helveticum 35, 1978, σελ. 221-222, 224, 229
Himmelmann, N., «Die Zeitliche Stellung der Südmetopen am Parthenon», στο Μ. Προύνη-Θιλίπ, Α.Γ. Καλογεροπούλου (επιμ.), ΣΤΗΛΗ, Τόμος εις μνήμην Νικολάου Κοντολέοντος, Αθήνα, 1980, σελ. 168
Ridgway, B.S., Fifth Century Styles in Greek Sculpture, Princeton, 1981, σελ. 16-26
Δεσπίνης, Γ., Παρθενώνεια, Αθήνα, 1982, σελ. 35-36, εικ. 38.1-3
Fehr, B., «Die gute und die schlechte Ehefrau. Alkestis und Fhaidra auf den Sudmetopen des Parthenon», Hephaistos 4, 1982, σελ. 37-66, εικ. 1, σχ. 2
Wesenberg, B., «Parthenongebälk und Südmetopen», Jahrbuch des Deutschen Archäologischen Instituts 98, 1983, σελ. 57-86
Berger, Ε., Der Parthenon in Basel. Dokumentation zu den Metopen, Mainz, 1986, σελ. 91-93, εικ. 112, αρ. κατ. SÜD 16
Mantis, A., «Neue Fragmente von Parthenonskulpturen», στο H. Kyrieleis (επιμ.), Archaische und klassische griechische Plastik, Τόμος 2. Akten des internationalen Kolloqiums vom 22. - 25. April 1985 in Athen, Mainz, 1986, σελ. 72-73, εικ. 104-105
Schwab, K., The Parthenon metopes and Greek vase painting: a study of comparison and influences, UMI (διδακτορική διατριβή), 1988, σελ. 117, 154, εικ. 92.4
Mantis, A., «Beiträge zur Wiederherstellung der mittleren Südmetopen des Parthenon», στο H.-U. Cain, H. Gabelmann, D. Salzmann (επιμ.), Festschrift für Nikolaus Himmelmann: Beiträge zur Ikonographie und Hermeneutik, Mainz am Rhein, 1989, σελ. 110, εικ. 2, πίν. 19.1-2
Castriota, D., Myth, Ethos and Actuality. Official Art in fifth century BC Athens, Madison, 1992, σελ. 152-165, εικ. 15
Höckmann, U., «Die Metope Süd und das Thema der Südmetopen des Parthenon», στο E. Pöhlmann, W. Gauer (επιμ.), Griechische Klassik. Vorträge bei der interdisziplinären Tagung des Deutschen Archäologenverbandes und der Mommsengesellschaft, Blaubeuren 24.-27.10.1991, Nürnberg, 1994, σελ. 253
Mantis, A., «Parthenon Central South Metopes: New Evidence», στο D. Buitron-Olivier (επιμ.), Symposium Papers XXIX: The Interpretation of Architectural Sculpture in Greece and Rome, Hanover and London, 1997, σελ. 71-72, εικ. 5
Holtzmann, B., Pasquier, Al., Histoire de l'art antique: l' art grec, Manuels de l' Ecole du Louvre III, Paris, 1998, σελ. 179-180
Blundell, S., «Marriage and the maiden: narratives on the Parthenon», στο S. Blundell, M. Williamson (επιμ.), The sacred and the feminine in ancient Greece, London-New York, 1998, σελ. 55, 57-58
Rolley, Cl., La Sculpture Grecque. La periode classique, 2, Paris, 1999, σελ. 73, 86-89
Holtzmann, B., L’ Acropole d’Athènes. Monuments, cultes et histoire du sanctuaire d’Athèna Polias, Paris, 2003, σελ. 124-126
Χωρέμη-Σπετσιέρη, Α., Τα Γλυπτά του Παρθενώνα. Ακρόπολη-Βρετανικό Μουσείο-Λούβρο, Aθήνα, 2004, σελ. 73, εικ. 43
Gasparro, D., Moret, J-M., «Dessins sans dessein Une clé de lecture simple pour les métopes 13-20 sud du parthénon», Revue Archéologique Fasc. 1, 2005, σελ. 3-25, εικ. 1, 11
Barringer, J. M., Art, Myth, and Ritual in Classical Greece, Cambridge, 2008, σελ. 74-80, εικ. 55
Patay-Horváth, A., Metallanstückungen an griechischen Marmorskulpturen in archaischer und klassischer Zeit, Tübinger Archäologische Forschungen 4, 2008, σελ. 101, αρ. κατ. 116
Davison, C.C., Lundgreen, B., Waywell, G.B., Pheidias. The Sculptures and Ancient Sources, Bulletin of the Institute of Classical Studies Supplement 105, London, 2009, σελ. 577
Ellinghaus, C., Die Parthenonskulpturen. Der Bauschmuck eines öffentlichen Monumentes der demokratischen Gesellschaft Athens zur zeit des Perikles -Techniken in den bildenden Kunst zur Tradierung von Aussagen, Hamburg, 2011, σελ. 60, 75-76, 79, αρ. κατ. 48
Meyer, M., Athena, Göttin von Athen Kult und Mythos auf der Akropolis bis in klassische Zeit, Wien, 2017, σελ. 107-108, εικ. 139
Korka, E., Fragments of the Parthenon Sculptures displayed in Museums across Europe (with the exception of the British Museum and the Acropolis Museum), Athens, 2017, σελ. 57-59, εικ. 45-46
