Εκατόμπεδον. Δυτικό αέτωμα
Αριθμός αντικειμένου
Ακρ. 3
Δημιουργός
Εργαστήριο αττικό
Είδος
Αρχιτεκτονικό γλυπτό
Εποχή
Αρχαϊκή εποχή
Χρονολόγηση
Γύρω στο 570 π.Χ.
Διαστάσεις
Ύψος: 1,44 μ.
Μήκος: 14,1 μ.
Πλάτος: 0,66 μ.
Κεντρικό σύμπλεγμα: 1,44 x 5,25 μ.
Ηρακλής και Τρίτωνας: 0,8 x 3,55 μ.
Τρισώματος δαίμονας: 0,76 x 3,23 μ.
Υλικό
Πωρόλιθος
Θέση
Αίθουσα αρχαϊκής Ακρόπολης
Τμήματα γλυπτών που αποδίδονται στη διακόσμηση του ενός από τα δύο αετώματα του Εκατόμπεδου, πιθανότατα του δυτικού. Τα περισσότερα βρέθηκαν το 1888 στα ανατολικά και τα νοτιανατολικά του Παρθενώνα, συγκολλήθηκαν και συμπληρώθηκαν με γύψο. Το κεφάλι του Ηρακλή βρέθηκε το 1938 στη βόρεια πλαγιά της Ακρόπολης.
Το αέτωμα αποτελείται από τρία συμπλέγματα που εικονίζουν ισάριθμες συγκρούσεις. Στο κεντρικό, δύο τεράστια λιοντάρια κατασπαράζουν ταύρο, θέμα ιδιαίτερα αγαπητό στη διακόσμηση των πρώιμων αρχαϊκών ναών, με καταβολές από την τέχνη της Εγγύς Ανατολής. Στο αριστερό σύμπλεγμα ο Ηρακλής παλεύει με τον Τρίτωνα, ενώ στο δεξί μία όρθια μορφή, ντυμένη με κόκκινο ιμάτιο, αντιμετωπίζει τον ονομαζόμενο «τρισώματο δαίμονα». Πρόκειται για ένα φτερωτό πλάσμα που αποτελείται από τρεις γενειοφόρες ανδρικές μορφές, οι οποίες από τη μέση και κάτω μετατρέπονται σε φίδια πλεγμένα μεταξύ τους. Στα χέρια κρατούν τα σύμβολα των τριών στοιχείων της φύσης: του νερού (κυματισμός), της φωτιάς (κεραυνός) και του αέρα (πουλί). Το τέταρτο στοιχείο, η γη, συμβολίζεται με τα φιδίσια σώματα που έρπουν στο έδαφος. Οι οπές με τα υπολείμματα μολύβδινων συνδέσμων στο στήθος και τους βραχίονες των μορφών θα χρησίμευαν για τη στερέωση μικρότερων φιδιών, όπως το Ακρ. 41. Η ταυτότητα του «τρισώματου δαίμονα» παραμένει ασαφής. Ορισμένοι μελετητές αναγνωρίζουν τον θαλάσσιο δαίμονα Νηρέα, ενώ άλλοι τον Τυφώνα, γιο της Γης και του Ταρτάρου. Αν πρόκειται για τον Τυφώνα τότε η μορφή που στέκεται μπροστά του θα πρέπει να είναι ο Δίας, ο οποίος, σύμφωνα με τον μύθο, τον εξολόθρευσε με τους κεραυνούς του.
Η σύνθεση του αετώματος ζωντανεύει με εγχάρακτες και ανάγλυφες λεπτομέρειες και πολύχρωμη ζωγραφιστή διακόσμηση: μαύρο, κόκκινο, μπλε και ώχρα είναι τα χρώματα που κυριαρχούν. Πρόκειται για έργο κάποιου μεγάλου γλύπτη, που χειριζόταν με άνεση τους πλαστικούς όγκους των μορφών. Πιστεύεται ότι οι συγκρούσεις που απεικονίζονται εδώ δήλωναν την προσπάθεια των ανθρώπων να καθυποτάξουν τα στοιχεία της φύσης ενώ ταυτόχρονα προκαλούσαν δέος απέναντι στο μεγαλείο και τη δύναμη των θεών.
Το αέτωμα επιστέφεται με πώρινο γείσο (Ακρ. 4572, Ακρ. 22, Ακρ. 22 α, Ακρ. 22 β, Ακρ. 22 γ) και μαρμάρινη σίμη (Ακρ. 126, Ακρ. 3902, Ακρ. 3949, Ακρ. 3958, Ακρ. 3965, Ακρ. 4067).
Bruckner, A., «Porosskulpturen auf der Akropolis. II. Der größere Tritongiebel», Mitteilungen des Deutschen Archäologischen Instituts. Athenische Abteilung 15, 1890, σελ. 115, εικ. 2
Wiegand, Th., Die archaische Poros-Architektur der Akropolis zu Athen, Cassel/Leipzig, 1904, σελ. 73
Lechat, H., La Sculpture attique avant Pheidias, Paris, 1904, σελ. 44-53, 55, 72-, εικ. 1, αρ. κατ. ΙΙΙ
Καββαδίας, Π., Wolters, P. κ.ά., Μνημεία της Ελλάδος: Γλυπτά εκ του Μουσείου της Ακροπόλεως, 1, Αθήνα, 1906, σελ. 2-3, 26-28, εικ. 2-5
Dickins, G., Catalogue of the Acropolis Museum, Archaic Sculpture, I, Cambridge, 1912, σελ. 67, 73, 78-87, αρ. κατ. 3, 31, 35, 36
Heberdey, R., Altattische Porosskulptur, Wien, 1919, σελ. 46, 49, 52, 87
Buschor, E., «Die Wendung des Blaubarts», Mitteilungen des Deutschen Archäologischen Instituts. Athenische Abteilung 47, 1922, σελ. 106-109, εικ. 1, πίν. XV
Buschor, E., Grossenveshaltnisse Attischer Poros-Giebel, 1924, σελ. 15, εικ. 6, αρ. κατ. 6
Beazley, J.D., Ashmole, B., Greek Sculpture and Painting to the End of the Hellenistic Period, London, 1932, σελ. 19-20, εικ. 38-39
Schuchhardt, W.H., «Die Sima des alten Athenatempels der Akropolis», Mitteilungen des Deutschen Archäologischen Instituts. Athenische Abteilung 60, 1935/36, σελ. 1-111, εικ. 14-16
Broneer, O., «The Head of Herakles in the Pediment of the Old Athena Temple», Hesperia 8, 1939, σελ. 91-100
Dinsmoor, W.B., «The Hekatompedon on the Athenian Acropolis», American Journal of Archaeology 51, 1947, σελ. 145-148
Schefold, K., Die Griechische Plastik Ι: Die grossen Bildhauer des archaischen Athen, Basel, 1949, σελ. 25, 70, πίν. 24-25
Charbonneaux, J., Martin, R., Villard, F., Grèce Archaique: 620-480 avant J.-C., Paris, 1968, σελ. 128-130, εικ. 106-107
Fuchs, W., Die Skulptur der Griechen, München, 1969, σελ. 385-388, εικ. 426
Kiilerich, B., «Bluebeard–A Snake-Tailed Geryon?», Opuscula Atheniensia 17, 1988, σελ. 123-136
Rolley, Cl., La sculpture grecque. Des origines au milieu du Ve siècle, La sculpture grecque 1, Paris, 1994, σελ. 193-195, εικ. 177
Τριάντη, Ι., Το Μουσείο Ακροπόλεως, Ο Κύκλος των Μουσείων, Αθήνα, 1998, σελ. 28-29, 52-57, 60-63, εικ. 20-24, 28-31
Brinkmann, V., Die Polychromie der archaischen und frühklassischen Skulptur, München, 2003, σελ. 113, 114, 115, εικ. 11.1-6, 12.1-4, αρ. κατ. 8, 11, 12
Hermary, A., «Les pièces rapportées dans la sculpture en calcaire (VII-V siècle av. J.-C.», Bulletin Archéologique du Comité des travaux historiques et scientifiques-nouvelle série 30, 2003, σελ. 9-15, εικ. 2
Brinkmann, V., «Τα χρώματα των αρχαϊκών και πρώιμων κλασικών γλυπτών», στο V. Brinkmann, R. Wünsche, Ν. Καλτσάς (επιμ.), Πολύχρωμοι Θεοί. Χρώματα στα αρχαία γλυπτά, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, 30 Ιανουαρίου - 24 Μαρτίου 2007, Αθήνα, 2007, σελ. 27-29, εικ. 19-20
Brinkmann, V., «Χρώματα και τεχνικές ζωγραφικής», στο V. Brinkmann, R. Wünsche, Ν. Καλτσάς (επιμ.), Πολύχρωμοι Θεοί. Χρώματα στα αρχαία γλυπτά, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, 30 Ιανουαρίου - 24 Μαρτίου 2007, Αθήνα, 2007, σελ. 195, εικ. 347
Kissas, Κ., Archaische Architektur der Athener Akropolis. Dachziegel – Metopen – Geisa – Akroterbasen, Archaeologische Forschungen 24, Wiesbaden (Reichert Verlag Wiesbaden), 2008, σελ. 103-104, εικ. 26-27
Santi, F., I frontoni Arcaici dell’ Acropoli di Atene, Roma, 2010, σελ. 36-39, 108-132, 303-313, εικ. 49-75
Paga, J., «The claw-tooth chisel and the Hekatompedon problem. Issues of tool and technique in Archaicb Athens», Mitteilungen des Deutschen Archäologischen Instituts. Athenische Abteilung 127/128, 2012/2013, σελ. 171, 173, εικ. 1
Παντερμαλής, Δ., Ελευθεράτου, Σ., Βλασσοπούλου, Χ., Μουσείο Ακρόπολης. Οδηγός, Αθήνα, 2016, σελ. 102-105, εικ. 104-107
Meyer, M., Athena, Göttin von Athen Kult und Mythos auf der Akropolis bis in klassische Zeit, Wien, 2017, σελ. 43, 88, 118, 120-121, 124, 143, 352-353, 357, εικ. 173-174
Katsaros, Th., Vasiliadis, C., «Polychromy in Greek Sculpture», στο O. Palagia (επιμ.), Handbook of Greek Sculpture, Ancient Greek and Roman Art and Architecture, Berlin/Boston, 2019, σελ. 706-707, εικ. 22.10
